7. อตฺตานุทิฏฺฐิสุตฺตํ

[156] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘กิสฺมิํ นุ โข, ภิกฺขเว, สติ, กิํ อุปาทาย, กิํ อภินิวิสฺส อตฺตานุทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชตี’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป.… ‘‘รูเป โข, ภิกฺขเว, สติ, รูปํ อุปาทาย, รูปํ อภินิวิสฺส อตฺตานุทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติฯ เวทนาย สติ… สญฺญาย สติ… สงฺขาเรสุ สติ… วิญฺญาเณ สติ, วิญฺญาณํ อุปาทาย, วิญฺญาณํ อภินิวิสฺส อตฺตานุทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ ฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ…เป.… อปิ นุ ตํ อนุปาทาย อตฺตานุทิฏฺฐิ อุปฺปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ…เป.… อปิ นุ ตํ อนุปาทาย อตฺตานุทิฏฺฐิ อุปฺปชฺเชยฺยา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. อภินิเวสสุตฺตํ

[157] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘กิสฺมิํ นุ โข, ภิกฺขเว, สติ, กิํ อุปาทาย, กิํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธา’’ติ? ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป.… ‘‘รูเป โข, ภิกฺขเว, สติ, รูปํ อุปาทาย, รูปํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาฯ เวทนาย สติ… สญฺญาย สติ… สงฺขาเรสุ สติ… วิญฺญาเณ สติ, วิญฺญาณํ อุปาทาย, วิญฺญาณํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ…เป.… อปิ นุ ตํ อนุปาทาย อุปฺปชฺเชยฺยุํ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.… ‘‘เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. ทุติยอภินิเวสสุตฺตํ

[158] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘กิสฺมิํ นุ โข, ภิกฺขเว, สติ, กิํ อุปาทาย, กิํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาชฺโฌสานา’’ติ? [วินิพนฺธา อชฺโฌสานาติ (สี. ก.)] ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา…เป.… ‘‘รูเป โข, ภิกฺขเว, สติ, รูปํ อุปาทาย, รูปํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาชฺโฌสานาฯ เวทนาย สติ … สญฺญาย สติ… สงฺขาเรสุ สติ… วิญฺญาเณ สติ, วิญฺญาณํ อุปาทาย, วิญฺญาณํ อภินิวิสฺส อุปฺปชฺชนฺติ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาชฺโฌสานาฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ…เป.… อปิ นุ ตํ อนุปาทาย อุปฺปชฺเชยฺยุํ สํโยชนาภินิเวสวินิพนฺธาชฺโฌสานา’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’…เป.… ‘‘เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ นวมํฯ

10. อานนฺทสุตฺตํ

[159] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อานนฺท, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’ติ? ‘‘ทุกฺขํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ – ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’’ติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ [โน เหตํ ภนฺเตฯ ตสฺมาติหานนฺท ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ทฏฺฐพฺพํฯ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]ฯ ‘‘เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ทสมํฯ

ทิฏฺฐิวคฺโค ปญฺจทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อชฺฌตฺติกํ เอตํมม, โสอตฺตา โนจเมสิยา;

มิจฺฉาสกฺกายตฺตานุ ทฺเว, อภินิเวสา อานนฺเทนาติฯ

อุปริปณฺณาสโก สมตฺโตฯ

ตสฺส อุปริปณฺณาสกสฺส วคฺคุทฺทานํ –

อนฺโต ธมฺมกถิกา วิชฺชา, กุกฺกุฬํ ทิฏฺฐิปญฺจมํ;

ตติโย ปณฺณาสโก วุตฺโต, นิปาโตติ ปวุจฺจตีติ [นิปาโต เตน วุจฺจตีติ (สี. สฺยา. กํ.)]ฯ

ขนฺธสํยุตฺตํ สมตฺตํฯ

2. ราธสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. มารสุตฺตํ

[160] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข อายสฺมา ราโธ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘‘มาโร, มาโร’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, มาโร’’ติ? ‘‘รูเป โข, ราธ, สติ มาโร วา อสฺส มาเรตา วา โย วา ปน มียติฯ ตสฺมาติห ตฺวํ, ราธ, รูปํ มาโรติ ปสฺส, มาเรตาติ ปสฺส, มียตีติ ปสฺส, โรโคติ ปสฺส, คณฺโฑติ ปสฺส, สลฺลนฺติ ปสฺส, อฆนฺติ ปสฺส, อฆภูตนฺติ ปสฺสฯ เย นํ เอวํ ปสฺสนฺติ เต สมฺมา ปสฺสนฺติฯ เวทนาย สติ… สญฺญาย สติ… สงฺขาเรสุ สติ… วิญฺญาเณ สติ มาโร วา อสฺส มาเรตา วา โย วา ปน มียติฯ ตสฺมาติห ตฺวํ, ราธ, วิญฺญาณํ มาโรติ ปสฺส, มาเรตาติ ปสฺส, มียตีติ ปสฺส, โรโคติ ปสฺส, คณฺโฑติ ปสฺส, สลฺลนฺติ ปสฺส, อฆนฺติ ปสฺส, อฆภูตนฺติ ปสฺสฯ เย นํ เอวํ ปสฺสนฺติ, เต สมฺมา ปสฺสนฺตี’’ติฯ

‘‘สมฺมาทสฺสนํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิย’’นฺติ? ‘‘สมฺมาทสฺสนํ โข, ราธ, นิพฺพิทตฺถํ’’ฯ ‘‘นิพฺพิทา ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา’’ติ? ‘‘นิพฺพิทา โข, ราธ, วิราคตฺถา’’ฯ ‘‘วิราโค ปน, ภนฺเต , กิมตฺถิโย’’ติ? ‘‘วิราโค โข, ราธ, วิมุตฺตตฺโถ’’ฯ ‘‘วิมุตฺติ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิยา’’ติ? ‘‘วิมุตฺติ โข, ราธ, นิพฺพานตฺถา’’ฯ ‘‘นิพฺพานํ ปน, ภนฺเต, กิมตฺถิย’’นฺติ? ‘‘อจฺจยาสิ [อจฺจสรา (สี. สฺยา. กํ.), อสฺส (ปี.), อจฺจยา (ก.)], ราธ, ปญฺหํ, นาสกฺขิ ปญฺหสฺส ปริยนฺตํ คเหตุํฯ นิพฺพาโนคธญฺหิ, ราธ, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, นิพฺพานปรายนํ นิพฺพานปริโยสาน’’นฺติฯ ปฐมํฯ

2. สตฺตสุตฺตํ

[161] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘สตฺโต, สตฺโต’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต , สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ? ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต, ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจติฯ เวทนาย… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต, ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจติ’’ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ราธ, กุมารกา วา กุมาริกาโย วา ปํสฺวาคารเกหิ กีฬนฺติฯ ยาวกีวญฺจ เตสุ ปํสฺวาคารเกสุ อวิคตราคา โหนฺติ อวิคตจฺฉนฺทา อวิคตเปมา อวิคตปิปาสา อวิคตปริฬาหา อวิคตตณฺหา, ตาว ตานิ ปํสฺวาคารกานิ อลฺลียนฺติ เกฬายนฺติ ธนายนฺติ [มนายนฺติ (สี. ปี. ก.)] มมายนฺติฯ ยโต จ โข, ราธ, กุมารกา วา กุมาริกาโย วา เตสุ ปํสฺวาคารเกสุ วิคตราคา โหนฺติ วิคตจฺฉนฺทา วิคตเปมา วิคตปิปาสา วิคตปริฬาหา วิคตตณฺหา, อถ โข ตานิ ปํสฺวาคารกานิ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ วิกิรนฺติ วิธมนฺติ วิทฺธํเสนฺติ วิกีฬนิยํ [วิกีฬนิกํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] กโรนฺติฯ เอวเมว โข, ราธ, ตุมฺเหปิ รูปํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถฯ เวทนํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถฯ สญฺญํ… สงฺขาเร วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถฯ วิญฺญาณํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ ตณฺหากฺขยาย ปฏิปชฺชถฯ ตณฺหากฺขโย หิ, ราธ, นิพฺพาน’’นฺติฯ ทุติยํฯ

3. ภวเนตฺติสุตฺตํ

[162] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ภวเนตฺตินิโรโธ [ภวเนตฺติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภวเนตฺตินิโรโธ’ติ [ภวเนตฺตีติ (สี. สฺยา. กํ.)], ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, ภวเนตฺติ, กตโม ภวเนตฺตินิโรโธ’’ติ? ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา – อยํ วุจฺจติ ภวเนตฺติฯ เตสํ นิโรโธ [นิโรธา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภวเนตฺตินิโรโธฯ เวทนาย… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ … วิญฺญาเณ โย ฉนฺโท…เป.… อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา – อยํ วุจฺจติ ภวเนตฺติฯ เตสํ นิโรโธ ภวเนตฺตินิโรโธ’’ติฯ ตติยํฯ

4. ปริญฺเญยฺยสุตฺตํ

[163] สาวตฺถินิทานํฯ อายสฺมา ราโธ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ปริญฺเญยฺเย จ, ราธ, ธมฺเม เทเสสฺสามิ ปริญฺญญฺจ ปริญฺญาตาวิํ ปุคฺคลญฺจฯ ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา ราโธ ภควโต ปจฺจสฺโสสิฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘กตเม จ, ราธ, ปริญฺเญยฺยา ธมฺมา? รูปํ โข, ราธ, ปริญฺเญยฺโย ธมฺโม, เวทนา ปริญฺเญยฺโย ธมฺโม, สญฺญา ปริญฺเญยฺโย ธมฺโม, สงฺขารา ปริญฺเญยฺโย ธมฺโม, วิญฺญาณํ ปริญฺเญยฺโย ธมฺโมฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ราธ, ปริญฺเญยฺยา ธมฺมาฯ กตมา จ, ราธ, ปริญฺญา? โย โข, ราธ, ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย – อยํ วุจฺจติ, ราธ, ปริญฺญาฯ กตโม จ, ราธ, ปริญฺญาตาวี ปุคฺคโล? ‘อรหา’ติสฺส วจนียํฯ ยฺวายํ อายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต – อยํ วุจฺจติ, ราธ, ปริญฺญาตาวี ปุคฺคโล’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สมณสุตฺตํ

[164] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปญฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธาฯ กตเม ปญฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ , สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ เย หิ เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ; น เม เต, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา, น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถํ วา พฺรหฺมญฺญตฺถํ วา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติฯ เย จ โข เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานนฺติ; เต โข เม, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา , เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ พฺรหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยสมณสุตฺตํ

[165] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปญฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธาฯ กตเม ปญฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ เย หิ เกจิ, ราธ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ…เป.… สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. โสตาปนฺนสุตฺตํ

[166] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปญฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธาฯ กตเม ปญฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ ยโต โข, ราธ, อริยสาวโก อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ – อยํ วุจฺจติ, ราธ, อริยสาวโก โสตาปนฺโน อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. อรหนฺตสุตฺตํ

[167] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘ปญฺจิเม, ราธ, อุปาทานกฺขนฺธาฯ กตเม ปญฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ ยโต โข, ราธ, ภิกฺขุ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ ยถาภูตํ วิทิตฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติ – อยํ วุจฺจติ, ราธ, อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญาวิมุตฺโต’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. ฉนฺทราคสุตฺตํ

[168] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถฯ เอวํ ตํ รูปํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํฯ เวทนาย โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถ ฯ เอวํ สา เวทนา ปหีนา ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ สญฺญาย… สงฺขาเรสุ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถฯ เอวํ เต สงฺขารา ปหีนา ภวิสฺสนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ วิญฺญาเณ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตํ ปชหถฯ เอวํ ตํ วิญฺญาณํ ปหีนํ ภวิสฺสติ…เป.… อนุปฺปาทธมฺม’’นฺติฯ นวมํฯ

10. ทุติยฉนฺทราคสุตฺตํ

[169] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราธํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘รูเป โข, ราธ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถฯ เอวํ ตํ รูปํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมํฯ เวทนาย โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถฯ เอวํ สา เวทนา ปหีนา ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ สญฺญาย… สงฺขาเรสุ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถฯ เอวํ เต สงฺขารา ปหีนา ภวิสฺสนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมาฯ วิญฺญาเณ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เต ปชหถฯ เอวํ ตํ วิญฺญาณํ ปหีนํ ภวิสฺสติ อุจฺฉินฺนมูลํ ตาลาวตฺถุกตํ อนภาวํกตํ อายติํ อนุปฺปาทธมฺม’’นฺติฯ ทสมํฯ

ราธสํยุตฺตสฺส ปฐโม วคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

มาโร สตฺโต ภวเนตฺติ, ปริญฺเญยฺยา สมณา ทุเว;

โสตาปนฺโน อรหา จ, ฉนฺทราคาปเร ทุเวติฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. มารสุตฺตํ

[170] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘มาโร, มาโร’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, มาโร’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, มาโร, เวทนา มาโร, สญฺญา มาโร, สงฺขารา มาโร, วิญฺญาณํ มาโรฯ เอวํ ปสฺสํ, ราธ, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สญฺญายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิญฺญาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. มารธมฺมสุตฺตํ

[171] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘มารธมฺโม, มารธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, มารธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, มารธมฺโม, เวทนา มารธมฺโม, สญฺญา มารธมฺโม, สงฺขารา มารธมฺโม, วิญฺญาณํ มารธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. อนิจฺจสุตฺตํ

[172] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนิจฺจํ, อนิจฺจ’นฺติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมํ นุ โข, ภนฺเต, อนิจฺจ’’นฺติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนิจฺจํ, เวทนา อนิจฺจา, สญฺญา อนิจฺจา, สงฺขารา อนิจฺจา, วิญฺญาณํ อนิจฺจํฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ตติยํฯ

4. อนิจฺจธมฺมสุตฺตํ

[173] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนิจฺจธมฺโม, อนิจฺจธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนิจฺจธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนิจฺจธมฺโม, เวทนา อนิจฺจธมฺโม , สญฺญา อนิจฺจธมฺโม, สงฺขารา อนิจฺจธมฺโม, วิญฺญาณํ อนิจฺจธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. ทุกฺขสุตฺตํ

[174] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ทุกฺขํ, ทุกฺข’นฺติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมํ นุ โข, ภนฺเต, ทุกฺข’’นฺติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ทุกฺขํ, เวทนา ทุกฺขา, สญฺญา ทุกฺขา, สงฺขารา ทุกฺขา, วิญฺญาณํ ทุกฺขํฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ทุกฺขธมฺมสุตฺตํ

[175] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ทุกฺขธมฺโม, ทุกฺขธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, ทุกฺขธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ทุกฺขธมฺโม, เวทนา ทุกฺขธมฺโม, สญฺญา ทุกฺขธมฺโม, สงฺขารา ทุกฺขธมฺโม, วิญฺญาณํ ทุกฺขธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อนตฺตสุตฺตํ

[176] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนตฺตา, อนตฺตา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนตฺตา’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนตฺตา, เวทนา อนตฺตา, สญฺญา อนตฺตา, สงฺขารา อนตฺตา, วิญฺญาณํ อนตฺตาฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. อนตฺตธมฺมสุตฺตํ

[177] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อนตฺตธมฺโม, อนตฺตธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, อนตฺตธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, อนตฺตธมฺโม, เวทนา อนตฺตธมฺโม , สญฺญา อนตฺตธมฺโม, สงฺขารา อนตฺตธมฺโม, วิญฺญาณํ อนตฺตธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9.ขยธมฺมสุตฺตํ

[178] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘ขยธมฺโม, ขยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, ขยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, ขยธมฺโม, เวทนา ขยธมฺโม, สญฺญา ขยธมฺโม, สงฺขารา ขยธมฺโม, วิญฺญาณํ ขยธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ นวมํฯ

10. วยธมฺมสุตฺตํ

[179] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘วยธมฺโม, วยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, วยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, วยธมฺโม, เวทนา วยธมฺโม, สญฺญา วยธมฺโม, สงฺขารา วยธมฺโม, วิญฺญาณํ วยธมฺโม ฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ทสมํฯ

11. สมุทยธมฺมสุตฺตํ

[180] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘สมุทยธมฺโม, สมุทยธมฺโม’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, สมุทยธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, สมุทยธมฺโม, เวทนา สมุทยธมฺโม, สญฺญา สมุทยธมฺโม, สงฺขารา สมุทยธมฺโม, วิญฺญาณํ สมุทยธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ เอกาทสมํฯ

12. นิโรธธมฺมสุตฺตํ

[181] สาวตฺถินิทานํฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘นิโรธธมฺโม, นิโรธธมฺโม’ติ , ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตโม นุ โข, ภนฺเต, นิโรธธมฺโม’’ติ? ‘‘รูปํ โข, ราธ, นิโรธธมฺโม, เวทนา นิโรธธมฺโม, สญฺญา นิโรธธมฺโม, สงฺขารา นิโรธธมฺโม, วิญฺญาณํ นิโรธธมฺโมฯ เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ ทฺวาทสมํฯ

ราธสํยุตฺตสฺส ทุติโย วคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

มาโร จ มารธมฺโม จ, อนิจฺเจน อปเร ทุเว;

ทุกฺเขน จ ทุเว วุตฺตา, อนตฺเตน [อนตฺเตหิ (สี. สฺยา. กํ.)] ตเถว จ;

ขยวยสมุทยํ, นิโรธธมฺเมน ทฺวาทสาติฯ

3. อายาจนวคฺโค